ISTORIJA JUGOSLAVIJE

ISTORIJA JUGOSLAVIJE
Pisac: Vladimir Ćorović

Jugoslavija kao državno-politički pojam sasvim je skorog datuma; kao država ona postoji tek četrnaest godina, od 1. decembra 1918., a svoje sadanje ime dobila je službeno tek 3. oktobra 1929. Ali, ako je nova jugoslovenska državna tvorevina, nije skorog datuma jugoslovenska ideologija koja je dovela do nje, niti su u istoriji nova ona plemena koja su stvorila današnju Jugoslaviju. Istorija Jugoslavije istorija je tih plemena. Veoma je važno, korisno i naučno neobično poučno pratiti sudbinu Južnih Slovena naročito s ove tačke gledišta: kako se kod njih i pod kojim uticajima i s kakvim sredstvima razvijao politički život i širenje njihova vidokruga od malih župskih interesa do užih plemenskih i do širih etničkih zajednica. I u etnički užim celinama, među Srbima ili Hrvatima, a delimično i među Slovencima, proces stapanja plemenskih grupa i razvijanje nacionalne svesti nisu išli prosto i u jednoj liniji: kao kod svih naroda Evrope Srednjega veka, u kod nas je obrazovanje pojedinih država bilo više izraz lokalnih grupacija i bratstveničkih ambicija, nego nekih svesnijih nacionalnih potreba. Istoriji je jedina dužnost da utvrdi činjenice i iznese punu istinu. Bilo bi veoma lako utvrditi, kad bi se, ma i sa najmanjim usiljavanjem, pokušalo da se stvaraju veze tamo gde ih nije bilo ili kad bi se događajima davali izgledi i tumačenja koje oni nisu imali; takav rad, uostalom, i ne bi spadao u oblast istorije. Ali, sa druge strane, kad se istorija Južnih Slovena obuhvati širim pregledom i kada se mesto istorije država ima pred očima istorija naroda, vidi se kako u našem narodnom životu političke granice nisu pretpostavljale i stvarne ograde među plemenima, i kako je među njima bilo dodira, prisnih veza i zajedničkih akcija, koje kazuju da je u narodu postojala izvesna svest o zajednici ili da su dalekovidiji umovi sa njom odavno računali.

Ova knjiga ima zadatak da u sintetičkom pregledu izloži verno sudbinu Srba, Hrvata i Slovenaca sa naročitim obzirom nas te momente

I. Prodiranje Slovena na Balkan.

Veliki polet Rimske Carevine, gospodarice antičkoga sveta za nekoliko vekova, počeo je od III stoleća posle Hrista naglo da opada. Da bi se uvelo više reda u državi, napuštaju se udaljene i suviše izložene periferiske oblasti. Mesto starog širenja u svima pravcima, koje je suviše iscrpljivalo snagu, dolazi povlačenje na pogodne granice i pokušaji boljeg unutarnjeg pribiranja. Tako je posle rimskog napuštanja Dakije (današnje Rumunije i Banata), za vreme cara Aurelijana (270.—275.), verovatno god. 271. Dunav postao prirodna severna granica Carevine, branjena sa više manje sreće za nekolike stotine godina. Široka reka bila je, međutim, suviše mala brana protiv varvarskih gomila, koje su, ponesene i pometene Seobom naroda, stizale na napuštena područja i vrebale priliku da se dočepaju druge obale i jurnu u pljačku. God. 455. postao je Rim plenom Vandala, i sva Zapadna Rimska Država rušila se kao duboko potkopani breg. Istočno Carstvo, sa Carigradom kao prestonicom, održalo se hiljadu godina duže, mada sa mnogo žrtava i ponekad pod veoma teškim uslovima. Tući narodi prokrčili su sa Dunava sebi put u njegove najbolje oblasti i uspeli su da približe svoja naselja do pred same bedeme najvažnijih gradova Carstva ne samo u središtu Balkanskoga Poluostrva, nego i u njegovim južnim krajevima.

Prvih vekova naročito je bilo mnogo teškoća sa Gotima i drugim germanskim plemenima. Oni su u nekoliko mahova upadali sa velikim masama u balkanske pokrajine i dopirali duboko, pleneći i pustošeći. Kasnije su germanski pojedinci, a posle i čitave njihove čete i plemena, praveći sporazume sa rimskim gospodarima, ulazili pod raznim pogodbama u sastav carske vojske. Jedno vreme postali su oni važan etnički činilac na Balkanskom Poluostrvu i području iznad donjeg Dunava. Nu, njihovo učešće u vojsci i državnoj upravi nije bilo bez ozbiljnih kriza po Carstvo; varvari se nisu uvek zadovoljavali tim da budu carski najamnici i izvršioci rimskih odluka, nego su hteli i da utiču na njih i da se koriste slabim momentima Carevine. Najposle, god. 488., uspe nekako car Zenon da krvne najsilnijeg vođa Gota, kralja Teodoriha, junaka stare narodne poezije germanske, da se kao njegov mandator uputi u Italiju, da sruši moćnog uzurpatora Odoakra i tamo se ustali kao njegov naslednik. Carigradska politika htela je ovom prilikom da postigne dvoje: da ukloni sa Balkana Gote, koji behu postali i suviše velika opasnost i koji se nisu ustručavali od napadanja na samu prestonicu; a u isti mah da i Odoakra i Teodoriha oslabi u uzajamnoj borbi. Teodorih je ostao pobednik i uzeo Italiju pod svoju vlast.

Taj odlazak Istočnih Gota jeste jedan od najvažnijih događaja u istoriji Balkanskoga Poluostrva. On je, pre svega, spasao Vizantiju, odnosno Istočno Carstvo, od sudbine Zapadnoga, da ne postane, pre ili posle, ali ne u dugu vremenu, plen germanskih varvara. U isto vreme on je prilično raščistio istočni Balkan od gotsko-germanskog nanosa. Neposredno, taj odlazak osetio se u prvi mah najviše na severnim granicama države. Goti su imali kao glavna sedišta područja severnoga Balkana, na obalama Dunava, a ponajviše u primorskoj Dakiji i Donjoj Meziji (u današnjoj severnoj Srbiji i Bugarskoj). Tu su oni bili neka vrsta čuvara granica, koji su branili Vizantiju od upada ostalih varvara, ne iz ljubavi za Carevinu koliko stoga da im plen ne grabi drugi. Posle njihova odlaska, odnosno posle odlaska glavnih ratnika sa Teodorihom, severne granice Istočnoga Carstva ostadoše otvorene i bez dovoljne odbrane. Car Zenon, omražen, bez većeg zamaha, oskudan organizator, nije imao dovoljno vojne snage ni potrebne predostrožnosti da granice za vremena dobro posedne pouzdanim trupama. I tako naskoro preko Dunava, kroz nezaštićena mesta, počeše da provaljuju razna »varvarska« plemena, među kojima su najnasrtljivija hunska, poznata kao krvavi ratnici još iz nedavnog vremena čuvenoga Atile »biča gospodnjeg«. Među tim plemenima javljaju se i Bugari.

Huni su aziski narod, koji je izbio na granice Evrope negde u drugom veku po Hristu, pa se postepeno sve više kretao prema zapadu, goneći ispred sebe ili pokoravajući razna plemena na koja je nailazio, kao Alane, Gote i Slovene. Oni su baš svojim nadiranjem s istoka i izazvali ona velika pomeranja naroda od Volge prema Dunavu koja su uvela u svetsku istoriju mnoga dotle nepoznata plemena i narode i dala Srednjoj Evropi potpuno nove etničke i kulturne elemente. Dotle su veće istoriske seobe išle uglavnom ad severa i zapada prema jugu i istoku, i etnički pretstavnici bili su im ponajviše ratoborna germanska plemena; od četvrtog veka dolaze talasi istočnih naroda, u kojima se, pored hunskih plemena, u sve većoj meri javljaju i slovenska. Područje preko kojeg se ponajviše išlo bila je današnja južna Rusija, a glavne oblasti u koje su se sručivale nove mase bile su široke doline srednjeg i donjeg Dunava.

Među Hunima Bugari su bili jedno od većih plemena. Izgleda da je to ime Bugari (Βούλγαροι, Burgârę, Bulgares, Българь) bio skupni naziv, a da su pojedina njihova plemena imala i druga imena (Kutruguri, Uturguri). Ime je došlo verovatno od tursko-mongolske reči bulgha (=mešati), što bi označavalo narod kao »pomešan«. Naša stara Hronika dukljanska izvodila je njihovo ime od reke Volge, oko koje su se jedno vreme zadržavali; takvo tumačenje održavalo se i u bugarskoj nauci još na početku ovog veka. Bugari pripadaju južnoj tursko-tatarskoj pasi (čagataj) sa nešto docnije finske primese. Po jeziku najsrodniji su onoj altajskoj grupi kojoj je jedan od glavnih pretstavnika današnji čuvaški jezik u istočnoj Rusiji, u oblasti Povoložja. Do petoga veka oni su živeli među drugim hunskim plemenima negde od Dona i Azovskoga Mora do Kavkaza i Volge, ponajviše u kubanskoj oblasti, koja se u VII veku zove »stara« i »prva« Bugarska. Kad su se pod hunskim pritiskom Goti morali povlačiti sa crnomorskih obala na jug i zapad, zauzimali su njihova mesta Bugari, pomerajući se prema Dnjepru. U petom veku hunska najezda zahvata glavni deo Srednje Evrope, da se posle propasti Atiline države sa razbijenim, međusobno zavađenim i nepovezanim jedinicama povuče, uglavnom, na područje oko Crnoga Mora. Oslobođeni Atilina pritiska, pojedini plemenski glavari počinju da vode izvesne samostalne akcije sa svojim plemenima, nastojeći da se srodnim saplemenicima nature silom ili milom. Tada izbijaju na površinu i Bugari. God. 482. njih poziva u pomoć protiv Gota vizantiski car Zenon; oni su već u petom veku poznati, po rečima savremenika, kao »strašni za ceo svet«. U borbama sa Gotima, koje su se prenele sve do Srema, Bugari su pretrpeli poraz, ali su po odlasku Teodorihovu ostali ipak najaktivniji varvarski elemenat na levoj obali Dunava. Ostavši bez gotskog protivnika, Bugari veoma brzo od vizantiskih saveznika postaju njihovi neprijatelji; bogate pokrajine Istočnoga Carstva privlačile su neodoljivo i njih, kao i sve druge na plen lakome varvare.

Pod pritiskom Huna i Bugara morala su da se pomeraju i izvesna slovenska plemena koja su im bila na putu, na širokom području od Karpata do Dnjepra. Ta potiskivanja i kretanja slovenskih plemena ne daju se pratiti u svim etapama; sigurno je samo to da se jedan deo njihov, u dosta velikom broju, početkom VI veka nalazio na levoj obali Dunava i da od treće desetine toga stoleća počinju slovenska uznemiravanja vizantiske severne granice. To je doba kada dobijamo i prve nešto pouzdanije vesti o Slovenima uopšte. Po rečima savremenih pisaca, Jordanisa i Prokopija, Sloveni su stanovali tada od Dunava sve do Dnjestra i na sever do Visle, odnosno naseljavali su »najveći deo onostrane obale Dunava«. To je narod »mnogobrojan«, kako kaže jedan savremenik; a njihove gomile, koje pljačke radi provaljuju u Vizaitiju, cenjene su u dva tri maha »do stotine hiljada«.

Za taj mnogobrojni narod savremenici daju samo dva domaća imena, Sloveni i Anti. »Oba imaju jedan jezik«, piše Prokopije; »a ni po spoljašnjosti ne razlikuju se jedni od drugih«. »Pa i ime Slovenima i Antima bilo je nekada zajedničko.« »Mada im se imena sad menjaju prema različitim porodicama i mestima, oni se uglavnom ipak nazivaju Sloveni i Anti«, kazuje Jordanes. »Plemena Sklava i Anta istog su načina života i običaja«, zabeleženo je u jednom vojničkom spisu koji se pripisivao caru Mavrikiju. I drugi pisci VI i VII veka, kao Pseudo-Cezarije, Menander Protektor, Teofilakt Simokata, Jovan Efeski i drugi savremeni spomenici, ne znaju za drugo ime tih plemena sem slovenskog. Oni ga pišu nepouzdano, s uverenjem ili s osećanjem kao da je osnova imena u latinskoj reči sclavus, Sclaveni, Σκλαβηνοί, Ἐῦκλαβῖνοι, Σκλάβοι; ali, očevidno je u prva tri slučaja da su tu reč čuli od samih Slovena i zabeležili je po njihovu izgovoru Словѣнинь, Словѣне. Južni Sloveni dugo sebe nisu zvali drukčije nego tim imenom; u prvim našim originalnim sastavima, u biografijama Ćirila i Metodija, pisanim u IX veku, kaže se da je Ćirilo bio »prvi nastavnik slovenskom narodu«, da je spremao »slovenske učenike«, da se njegova služba vršila »slovenskim jezikom«. U Metodijevu žitiju navodi se da je on dobio na upravu jedno »slovensko kneževstvo«, a kad je car, kaže se tu, slao u Moravsku njega i Ćirila, rekao im je: »Vi ste Solunjani, a Solunjani svi čisto slovenski govore«. Po tom opštem slovenskom imenu poznati smo prvih stoleća Srednjega veka gotovo svima susedima i narodima koji su imali dodira sa nama. Vizantinci po našim naseljima od Rodope do Primorja zovu sav taj kraj »Slovenije« (Σκλαβινίαι). Mnogi zapadnjaci zvali su Slavonijom (Sclavonia) svu zemlju od Istre do Bojane i od Primorja do Dunava; čak u Dubrovniku i Kotoru XIII i XIV veka Slavonija je počešće identifikovana sa Srbijom. Jedan ostatak toga staroga naziva očuvan je u imenu Slavonije, koja je ranije zadugo obuhvatala i područje Zagreba i gotovo celu Hrvatsku od Gvozda do Drave. Kod Slovenaca taj se širi naziv održao uopšte kao njihova plemenska oznaka. Svoje područje oni su posle oslobođenja god. 1918. zvali prosto Slovenijom. Arhaizovani oblici slovenekog plemenskog naziva nalaze se kod starih balkanskih naroda, kod Arbanasa: Sk'a, Šk'la = Sloven; slovenska zemlja u dijalektu Gega zove se Šk'enija (od Sclavonia), Šk'inikea (od Sclavinica); i kod Rumuna: Scheiu, Scheie. Slovenima (Sakali) zovu nas i stari arapski pisci. U starofrancuski ep smo zalutali kao Escler od Esclavers. Koliko se taj naziv održavao i kod nas samih lep je dokaz ono mesto u Koporinskome letopisu iz XIV veka gde se za kralja Milutina kaže da se njegov dobar glas proneo »i po svoj grčkoj i slovenskoj zemlji«. Docniji Pećski letopis popravio je ono »slovenskoj« u »srpskoj«.

Nastavak u sledecem postu

Nastavak

Samo ime Slovenin dolazi od osnove *slov, *slav, koja je u vezi sa *kleu, *klou, i označavalo je prvobitno stanovnike oko podvodnih krajeva, reka i jezera. I danas još u svima slovenskim krajevima postoje mnogi nazivi reka i potoka i bregova s izvorima pod imenom Slavljan, Slavnica, Slave, Slavište, Slavinac, Slovinje, Slovac. U Poljskoj poznato je čak jedno selo Slovenija s izvorom železovite vode. Kod nas se sve dosad očuvala fraza da je »oslavilo proleće« kad počne otapanje snega i zastruje vode. Stara postojbina Slovena bila je doista u onom vodama bogatom i šumovitom kraju od Karpata i Visle do Dnjepra, severno od područja crnomorskih stepa. Stari pisci izričito kazuju kako Sloveni »za naselja imaju močvare i šume« (Jordanes); »štuju reke i nimfe« (Prokopije); »stanuju u šumama oko reka, po močvarama i pri jezerima, gde se teško dolazi« (Pseudo Mavrikije).

Drugo staro ime koje izvesni pisci Srednjega veka spajaju sa slovenskim, i koje se, doista, sreta u vezi sa Slovenima od Baltičkog Mora do Alpa, jeste ime plemena Anta. Ali, taj naziv, za koji se danas uzima da je označavao istočna slovenska plemena, uglavnom Ruse, nije slovenskog porekla. On će biti u vezi sa nazivom Veneta, koji su stanovali od Karpata do Baltičkoga Mora, i koje na tom području spominju pisci kasnog Staroga veka. Šireći se u tome pravcu, Sloveni su asimilovali jedan deo tog starog plemena i dobili delimično po njemu svoju oznaku, koja se održavala za neka naša plemena čak i posle, na jugu, sve do novijeg vremena (na pr. Wenden, Winden, kako često Nemci, još u XIX veku, među ostalim pominju ponajčešće Slovence).

Opštim imenom Slovena obuhvatali su tući narodi sva slovenska plemena sa kojima su dolazili u dodir. Drugih naziva za njih oni nisu znali, mada su, verovatno, zapažali među njima izvesne razlike. A da je nekih razlika bilo o tom nema sumnje. Slovenske mase nisu dolazile na Dunav i na Balkansko Poluostrvo sve jednom prilikom, istim putem i (iz istih oblasti. Njih su zahvatila dva tri talasa velikih pomeranja i mešanja, sa Hunima, Bugarima, i sredinom VI veka sa Obrima; jedni su došli na donji, a drugi na srednji Dunav; jedni su se spuštali na Balkan preko današnje Rumunije i sa njenog područja, dok su drugi stizali sa Karpata i iz krajeva oko Visle u panonsku oblast. Mnoga od tih plemena imala su i svoje uže plemenske nazive, kao Srbi, Hrvati, Duljebi, Bodrići, Drugovići, Severci, Smoljani, i zadržavala su ih duže ili kraće vremena i u novoj postojbini na Balkanskome Poluostrvu i na području oko izvora Drave i Save. Samo ti uži nazivi ne dolaze dugo do izraza prema opštem zajedničkom slovenskom imenu, koje, prema tuđim masama, veže sve delove Slovena u celinu, makar i mešanu.

Slovenska plemena na Balkanu bila su doista mešana. Vidi se po mestima gde im se nalaze naselja ili tragovi da ih je u izvesne oblasti doneo neki slučaj, kad su sami, ili sa nekim drugim u zajednici, dolazili tamo i ostajali bilo kao pobedioci, bilo kao tuđi pratioci, bilo kao najamnici. Mesnih naziva sa srpskim imenom nalazimo po celom južnom delu Balkanskoga Poluostrva, daleko od oblasti gde su se smestile glavne grupe srpskih plemena. Dovoljno je poznata činjenica da se u užem solunskom tematu nalazi poveće mesto Srbljija, Srpčište, grčki τὰ Σερβλία da je još Konstantin Porfirogenit dovodio to ime u vezu sa ranim srpskim naseljavanjem u tom kraju. Kada je vizantiski car Konstantin III, god. 649., napao vardarske Slovene i nasilno ih preselio u Malu Aziju, oni su tamo, možda po svom imenu, osnovali grad Gordoservon. Sličan slučaj bio je sa Hrvatima. Njihovo ime, manje često nego srpsko, održalo se u nekoliko naziva po južnoj Maćedoniji; njihovo jedno naselje nalazi se još uvek blizu same Atine, ali tamo je doprlo iz nekog albanskog kraja i sa poarbanašenim stanovništvom. Tako je bilo i sa plemenima Smoljana i Duljeba. Naročito je zanimljiva sudbina ovih poslednjih. Oni su bili dosta mnogobrojni i rašireni, ali su od svih slovenskih plemena, izgleda, bili najpasivniji. Kao što je bilo srpskih i hrvatskih plemena na više strana u starim slovenskim naseljima i migracijama u severnim oblastima, tako je bilo i Duljeba. Oni su pretstavljali neku vrstu prelaznog plemena između zapadnih i južnih slovenskih plemena, odnosno između Čeha i današnjih Slovenaca. Među Slovencima najkompaktniji su bili na području među Murom i Blatnim Jezerom. U Hrvatskoj, među Rakovcem i Vrbovcem, postoji selo Dulebska. Ima mišljenja da su ih tamo povukli sa sobom Obri, kao roblje i pomoćne čete, pošto su ih pokorili na području oko reka Štira i Buga. Za Duljebe izrično kazuje stara Ruska hronika da su ih Obri neobično mučili; uprezali su im čak žene mesto tegleće marve. Zna se pouzdano da je Duljeba ostalo dosta u njihovoj postojbini oko Buga i da su god. 907. učestvovali u pohodu kneza Olega protiv Grka. Da su Obri zahvatili Duljebe i povukli ih sa sobom i sa delovima ostalih Slovena to je van sumnje; ali, nije sigurno da su duljepska naselja u južnoj Češkoj nastala baš od njihovih begunaca ispred Obara. Duljebi su, zahvaćeni seobom, dopirali, sa ostalim svojim saplemenicima, čak i duboko na Balkan. U VI veku nalazimo njihovo ime u Epiru. Sopoćanski pomenik zna za ime Duljeba u Staroj Srbiji; mesto Dulebi i danas postoji kod Novoga Pazara. Duliba i Dulibića (od Дулѣби) ima u Bosni i Dalmaciji. U Bosanskoj Krajini, iza Vrtoče, nalazi se jedna dolina koju zovu Dulibom. Ali, u svima tim našim stranama oni su samo male lokalne oaze, dok u Češkoj pretstavljaju pravo pleme i zauzimaju dosta veliko područje. Pasivnost Duljeba, sem onih obarokih postupaka sa njima, pokazuje naročito to što oni nisu uspeli da se održe kao organizovana plemenska celina, nego su na svim stranama podlegli aktivnijim susedima, bilo tuđincima bilo drugim slovenskim saplemenicima. Inače, po svojoj brojnoj snazi oni, koliko se može suditi, nisu spočetka zaostajali za Srbima i Hrvatima.

Proces slovenskog preseljavanja na Balkansko Poluostrvo veoma je složen i vršen je pod više uticaja. Spočetka, vučeni hunskim nadiranjem, Sloveni su pretstavljali pasivan elemenat, koji su uglainom iskorišćavali drugi. U drugoj svojoj fazi oni postaju aktivniji, prema primerima koji su im davali Huni i u početku VI veka naročito Bugari. Željni pljačke, u manjim ili većim masama, Sloveni počinju upadati u vizantisko područje pred kraj vlade cara Justina I i na početku vlade cara Justinijana (god. 527.—565.). Njihovi upadi vrše se najpre uglavnom preko donjeg Dunava, a posle se sve više šire, ne samo prema Meziji i Trakiji nego i prema Iliriku. Vizantija, koju je Justinijan, pun velikih planova, zapleo u ratove na više strana, nije obraćala velike i dovoljne pažnje severnim granicama; ovi upadi smatrani su kao napast, ali ne i kao ozbiljna opasnost za Carevinu. Drugi neprijatelji, Persijanci, Goti, Vandali, bili su organizovaniji i opasniji i, po shvatanjima tadanje carigradske diplomatije, ugrožavali su krupnije interese Carstva. Zbog toga Vizantija, posle jedne kratke ofanzive, koja je dolazila od lične inicijative jednog vojvode, zadugo ne preduzima nikakvu energičniju akciju većeg stila da te varvare na severnoj granici ne samo zaplaši nego i suzbije. Samo sa vremena na vreme, kad bi pojedini veći odredi varvara bivali u svojim napadima i suviše smeli, i kad bi pojedine gomile jurnule čak i prema znatnijim središtima Carstva, ponekad čak i prema samoj prestonici, preduzimane su na brzu ruku izvesne akcije da se neprijatelj protera i zemlja pročisti. Neprijatelj se, međutim, vraćao svakom za nj pogodnom prilikom i na sve načine. Izvesni od tih varvara stupiše rano i u bliže veze sa ljudima iz Vizantije; zadržavahu se u Carevini »kao u svojoj zemlji«; bilo je, šta više, već tokom prve polovine VI veka, dosta slučajeva da su Sloveni, kao ranije i drugi tuđinci, stupali i u samu vizantisku vojsku, i da su poneki u njoj dobijali i više činove. Politika cara Justinijana prema neprijatnim susedima na severu sastojala se, uglavnom, iz dva osnovna načela. Prvo je bilo da se razna tuđa plemena, ustupanjem izvesnih oblasti i mesta i davanjem novčanih poklona, pridobiju za Carstvo, da bi mu vršila graničarske dužnosti. Tako je, na primer, car podržavao germanske Herule, kojima je još iza god. 512. bio naseljen kraj oko Sirmija i Singidunuma, i Langobarde, koji su stanovali u Panoniji i Norikumu. I Antima je nudio grad Turis na Dunavu. Vizantija je bila veoma zadovoljna kad bi ta plemena, braneći dobijeno područje i novčane prihode, ušla u borbe sa drugim varvarima, pohlepnim i nasrtljivim, pošto je to slabilo snagu i jednih i drugih, i pošto bi, izmoreni borbama, protivnici dosta puta tražili pomoć ili zaštitu Carigrada i time dizali njegov značaj i dolazili u veću zavisnost od njega. Drugo načelo careve politike beše da, u oskudici dovoljne vojske za te krajeve, pojača odbranbeni sistem tvrđava. Čitav niz starih gradova kao Singidunum (Beograd), Viminacium (Kostolac), Naisus (Niš), Serdika (Sofija) i mnogi drugi biše opravljeni; istina, dosta brzo i ne mnogo solidno, sa materijalom koji se našao pri ruci ponajviše od ranijih rimskih građevina. Popravka utvrđenja vršena je ne samo duž Dunava i duž glavnih puteva koji su vodili sa severa prema jugu, nego i duboko u pozadini, na putevima koji su spajali more sa unutrašnjošću (na pr. na putu preko Kosova i u Epiru), verovatno zbog straha od gotskih nadiranja iz Dalmacije.

Slovenski upadi vršeni su spočetka u zajednici sa drugim narodima, sa Hunima, Gepidima i posle sa Bugarima. U Vizantiji su bili skloni verovati da su postojale i veze između Gota iz Italije i Slovena. Padalo je, naime, u oči da veći slovenski pohodi u Vizantiju, posle bugarskih iz tridesetih godina VI veka, god. 547.—552., bivaju obično u ono vreme kad se vizantiska vojska prebaci u Italiju da ratuje sa Gotima i njihovim vladarom Totilom. Moguće je da su Sloveni, obavešteni o odlasku vojske, prelazili Dunav sa sigurnošću da će svoj posao svršiti nesmetano ili sa manje opasnosti; ali, nisu isključene ni veze sa Gotima. Slovena je, zna se, bilo u gotskoj vojsci. Sem toga, Goti su duže vremena, od kraja V veka do god. 535., držali Dalmaciju i savsku Panoniju, proširišpi god. 504.—505. te granice sve do Beograda i na jugu do blizu srednje Albanije. Ime vladara Totile ostalo je zapamćeno na tom području; njega, i to kao Slovena, pominje i naša najstarija Hronika popa Dukljanina. Posle propasti gotske za izvesno vreme smiruju se i slovenski pokreti. Ako bi ove bliže slovensko-gotske ratničke veze doista postojale, onda bi se moralo reći da je Slovenima, pored svih stečenih iskustava, još nedostajala inicijativa za potpuno samostalne akcije. Domalo, oni gube i mogućnost za njih.

Nastavak u sledecem postu

Nastavak

Krajem pedesetih godina VI veka izbija na slovensko područje jedno novo azisko hunsko pleme, aktivno, bezobzirno i veoma preduzetno. To su Obri ili Avari. Potisnuti od Turaka, u čijem jeziku avar znači »begunac« ili »skitač«, oni, probijajući se duž područja oko Crnoga Mora, dopreše do Dunava, potiskujući i podjarmljujući plemena koja su im bila na putu. Car Justinijan im je, po svom običaju, dao doskora poklone i izvesne prihode, a oni su, vojnički organizovani, počeli čitav niz krvavih akcija protiv raznih bugarskih plemena i slovenskih Anta. Prikupivši oko sebe ostatke drugih srodnih hunskih plemena i u međusobnim borbama iskrvavljene Bugare, Obri naglo šire svoje područje i vlast i postepeno, ali u kratkom vremenu, pokoravaju i Slovene. Njihov uticaj na mnogobrojnija ali pasivna slovenska plemena bio je veoma velik; period zajednice sa Obrima čini jedno od najvažnijih poglavlja u kolonizaciji Slovena na Balkanu.

Naslednik cara Justinijana, Justin II (565.—578.), izmenio je politiku ovoga prethodnika. On je nalazio da je mićenje varvara veoma nesigurno sredstvo za njihovo smirivanje; navikavanjem na poklone kod njih se razvijaju prohtevi i uverenje da se pokloni daju iz slabosti ili od straha. Car stoga gordo poručuje da će varvare, mesto novca i darova, odbijati od Vizantije strah od njene snage. Uplašeni time, Obri jedno vreme upućuju svoju aktivnost prema zapadu, protiv Franaka. U isto vreme, za dugih i krvavih ratova između Langobarda i Gepida, Obri ulaze u borbu kao pomagači prvih i osvajaju gepidsko područje oko Tise; ali, uskoro zauzimaju i sedišta Langobarda, kad se ovi, god. 568., »sa ženama i decom i svim pokućstvom« otseliše u Italiju. Tako Obri postaše gospodari cele panonske kotline, držeći u svojoj vlasti područje od Alpa do Karpata. Sa njima se na tom području ustaljuje jedna vlast koja će potrajati više od tri stoleća; pre njih, u prvoj polovini VI veka, etnički gospodari Panonije i njihove granice smenjuju se i pomeraju skoro svakog decenija. Šireći se po Panoniji, Obri proširuju i područja slovenskog naseljavanja. Obara je prvobitno bio relativno mali broj; izvori govore o svega 20.000 ljudi. Njihov glavni radni elemenat bili su Sloveni, koje su oni vodili sa sobom i koji su, mnogobrojniji, vršili stvarnu kolonizaciju. Kolonizacioni elemenat davali su, delimično, oni Sloveni koje su Obri već zatekli na području oko Dunava, a delimično i oni koje su oni povukli sa sobom prelazeći preko oblasti nastanjenih Slovenima.

Vizantiji je, posle toga, na levoj obali Save ostao jedini utvrđeni grad Sirmij (Mitrovica), po kojem će, zbog njegove važnosti, celo susedno područje dobiti naziv Srema. Obri su nastojali da dobiju taj grad po svaku cenu, ne samo stoga što je to bilo jedno od najznatnijih severnih mesta Carevine, nego i stoga što nisu želeli da se održi to uporište vizantiske vojske na području koje su oni stavili pod svoju ruku. Kad to nisu mogli da postignu pregovorima, oni grad uzeše silom, god. 582. Sa Sirmijem, »preslavnim gradom« kako kaže jedan vizantiski savremenik, izgubila je Vizantija svoj važni mostovni branik na prelazu preko Save; padom toga grada stvorena je prva velika rupa na graničnom bedemu Carevine. Na tom području posle toga vizantiski savremenici ne računaju više ništa sa Slovenima; za izvesno vreme čak ih i ne pominju, znajući dobro da su oni postali pokorno i prosto oruđe Obara.

Ukoliko tih godina ima vesti o Slovenima, one se odnose uglavnom na Slovene koji se nalaze na levoj obali Dunava, u Dakiji. Ovi su, oko god. 578., upali sa ogromnom masom ljudi na vizantisko područje i ozbiljno zapretili Trakiji. Carigradska diplomatija, u nevolji, jer se Carevina beše odranije zaplela u jedan dug i naporan rat sa Persijom, ne nađe drugog sredstva da ugrozi Slovene nego da ponudi saradnju Obrima. Sami Vizantinci prevedoše vojsku moćnog obarskog hana Bajana preko svog područja, da bi napali Slovene. Očevidno je da je neposredni put sa obarskog na slovensko područje, kroz klance erdeljske, bio teži i opasniji i da su te prirodne prepreke štitile Slovene toga područja da ostanu pošteđeni od sudbine svojih panonskih saplemenika. Obri su, i pre vizantiskog poziva, pokušavali da i te Slovene nagnaju da im priznaju vlast i plaćaju danak. Obarskom poslanstvu, koje je došlo da to traži, dan je odgovor koji je po svojoj odlučnosti i otpornom stavu i svesti o svojoj snazi veoma značajan za tu granu Slovena: »Kakav je to čovek što se greje sunčanim zracima koji će učiniti da se pokorimo? Ta, mi smo se naučili da vladamo tuđom, a ne drugi našom zemljom. A drukčije to i ne može biti dok traje ratova i mačeva«. Bajan je hteo, pozvan i pomognut od Vizantije, da sada silom nametne svoju vlast, a i da se okoristi bogatim slovenskim plenom. Sloveni su se pred silom povukli; nisu mogli, a čak, izgleda, nisu ni pokušavali da svoj onako rečiti borbeni stav potvrde i delom; i pristali su na plaćanje danka. Oni su svakako hteli da prođu sa što manje žrtava. Nu, čim se neprijatelj povukao, nastavili su stari način života: vršili su upade na vizantisko područje, a Obre su obmanjivali i odbijali davanjem danka.

Krajem VI veka aktivnost tih slobodnih Slovena na Balkanu uzima maha. Savremeni Jovan Efeski beleži kako Sloveni po Vizantiji »stanuju sasvim slobodno i bez straha, kao na svom vlastitom području«; »do današnjeg dana (t. j. do god. 584., kad je on pisao) stanuju, sede i počivaju u romejskim pokrajinama, bez brige i straha, pleneći, ubijajući i paleći; obogatili su se; imaju zlata i srebra, ergele konja i mnogo oružja, i naučili su ratovati bolje od Romeja«. Od god. 584. ulaze u veće borbe protiv Vizantije i Obri, željni da prošire svoje posede i prema jutu. Sloveni, možda u vezi sa njima, a možda i iz vlastite inicijative, prodiru duboko u unutrašnjost Carevine i godine 586. opsedaju sam Solun, dok su Obri i oni u dva tri maha ratovali oko Adrijanopolja. U Vizantiji se, prirodno, posle takvih upada stalo ozbiljno spremati da se obezbede severne granice. Čim je, sa mukom, završeno ratovanje u Persiji, prebacio je car Mavrikije (582.—602.) sve raspoložive čete u Evropu, i lično je pošao na dunavsku liniju da pregleda utvrđenja i vojsku. Kod njega je postepeno, posle dužeg i lošeg iskustva, sazrevala odluka da se ne samo brane granice, nego i da se energičnom ofanzivom daleko odbace i, po mogućnosti, učine bezopasnim ta nasrtljiva plemena varvara. To je nova i poslednja faza aktivističke vizantiske politike prema Obrima i Slovenima na granici. Ovi, uglavnom, idu zajedno, mada Sloveni bivaju stalno eksploatisani od Obara. Obri ih, uopšte sve, i panonske i dačke, smatraju u ovo doba svojim podanicima; za vreme ratovanja, kad Vizantinci prelaze na slovensko područje u Vlašku, obarski hagan protestuje protiv toga i izjavljuje da su Grci prešli »na njihovu zemlju« i da su napali »njegove podanike«. U legendi sv. Dimitrija, »spasioca« Soluna od Slovena, izrično se kaže da je haganu podložan »ceo narod« Slovena.

Prava ratna neprijateljstva između Vizantije i Slovena s Obrima počela su god. 592. Borbe su se najpre vodile na dunavskoj liniji, često oko Singidunuma, i u unutrašnjosti Vizantije, jer su Obri bili spremniji i imali spočetka više uspeha; ali, ubrzo se obrnula sreća i ratište prenelo na slovensko područje, u današnju Vlašku. Snaga obarska toga vremena bila je veoma velika i Vizantija je imala sa njom znatnih teškoća. Koliko je bila moćna ekspanzivna snaga haganova vidi se najbolje po tom što on, mada u zapletu sa Vizantijom, god. 596. šalje pomoć Slovenima današnje Slovenije, koje behu počeli da ugrožavaju Bavarci. God. 598., ratujući sa Vizantijom, hagan upućuje svoje čete, sastavljene najvećim delom od Slovena, čak prema Istri i Dalmaciji, našavši u Langobardima pouzdana pomagača. Jula meseca god. 600. papa Grgur I piše solinskom episkopu Maksimu kako se mnogo žalosti zbog opasnosti od Slovena, »jer kroz istarski prolaz počeše već ulaziti i u Italiju«. Umirujući ga, papa teši svog episkopa ne mnogo utešnim izgledima, »jer oni koji će živeti posle nas videće još gora vremena«.

Obarska moć je, kako vidimo, ujedinila sva slovenska plemena sa leve strane Save i Dunava, od Alpa do Crnoga Mora, i nagnala ih da služe njenim ciljevima. Prvu državnu organizaciju, varvarskog tipa, osetili su Južni Sloveni neposredno na tom području, na granicama Vizantiske Carevine, i to pod tuđinom. Obri su okupili Slovene pod svoju vlast, uglavnom, na dva načina: silom, pokorivši ih kao bolje organizovani, i veštinom, našavši se kao pomagači njihovi u borbama sa Vizantijom, naročito u ovo vreme krajem VI veka kad je opasnost od vizantiske ofanzive dovela Slovene u težak položaj. Prvo ujedinjavanje južnih slovenskih plemena izvršeno je, dakle, krajem VI veka, pod pritiskom i vođstvom Obara, a u cilju borbe sa Vizantiskom Carevinom. Od slovenskih plemena jedino su ona u današnjoj Vlaškoj pokazivala izvesne težnje da ostanu slobodna i da se ne vežu za Obre. U nevolji ona su išla sa njima; a čim bi položaj postao lakši, ona su gledala da se oslobode svih obaveza. Stoga ih je hagan u dva tri maha žrtvovao Grcima, hoteći da ih, posle skupih iskustava, lakše, kao oslabele, pridruži svojoj državi.

Nastavak u sledecem postu

Nastavak

Do god. 600. ratovali su Vizantinci sa Obrima i Slovenima sa promenljivom srećom; dugo vremena inicijativu su imali Obri i zadavali Carigradu krupnih briga. Ali, od god. 600. inicijativu uzima carska vojska. Iz Viminacija pređoše Vizantinci Dunav, u teškim borbama slomiše otpor Obara i potisnuše ih sve do Tise. Izvesna odeljenja carske vojske pređoše i tu reku. U poslednjoj borbi haganova vojska, skupljena u krajnjem času, nastrada teško; u grčko ropstvo pade 8000 Slovena, 3000 Obara i 6200 drugih plemenika. Nu, ta pobeda, koja je mogla da bude gotovo sudbonosna za Obre i Slovene, osta neiskorišćena do kraja. Vizantiska vojska, u kojoj je postojalo veliko nezadovoljstvo protiv cara zbog njegove lične politike u pogledu zapovednika i zbog njegovog tvrdičluka, nije više bila pouzdano oruđe. Car je bio izdao naredbu da god. 601.—602. vizantiska vojska prezimi u neprijateljskoj zemlji, kako bi onemogućila pribiranje Obara, među kojima radi poraza nastaše sukobi i neredi, i kako bi sa manje napora iduće godine slomila protivnika. Poraz obarski imao je velika odjeka i među susednim plemenima i haganovim podanicima. Anti su stali odlučno uz Vizantiju i nanosili velike štete i Slovenima i Obrima. Ali, vojska nije znala da oceni tu političku korist od stvorenog položaja, i otkaza poslušnost. Plašila ju je neizvesnost u tuđoj zemlji i slabo snabdevanje, a bila je nezadovoljna i što se lišavala odmora u pogodnijim zimovnicima. Razdražena nepopuštanjem carevim, pošto je on bezuslovno tražio da se ispuni njegova naredba, vojska diže bunu, proglasi za novog cara centuriona Foku, vođa pobunjenika, i krenu na prestonicu. Car Mavrikije bi uhvaćen i ubijen (god. 602.), a vlast ugrabi sam buntovni Foka.

Ovako otvorena pobuna vojske, pogibija careva i uzurpacija vlasti sasvim poremetiše red u državi. Niko ne imađaše dovoljno autoriteta da se suprotstavi rasulu koje je pretilo. Car napusti bojni front na severu, i svu veštinu, koliko je imao, i svu snagu utroši samo na to da se sa mukom održi na krvavom i olako dobijenom prestolu. Persijanci se ponovo javiše i uzrujaše celu Malu Aziju. Da ih suzbije, car Foka morade tamo uputiti najveći deo vojske iz Evrope. Kivni na Carevinu zbog prošlih poraza, a ohrabreni povlačenjem i otsustvom vojske, krenuše u masama i Sloveni i Obri preko vizantiskih granica. Pogibijom cara Mavrikija oni su bili oslobođeni svog najopasnijeg protivnika. Najpre su pregovarali i obaveštavali se, a kad su videli potpun neuspeh nove vlade, oni se rešiše na energične akcije. Savremeni istoričar Jovan Nikiski piše da su god. 609. bile opustošene vizantiske pokrajine i mnoga mesta razrušena. U Solunu se jedva zaustaviše izbeglice iz severnih pokrajina, a posebno iz Niša i Sofije. Slovenske gomile, koje su dopirale do Epira, Tesalije i Ahaje, opsedoše ponovo Solun, a na svojim čamcima zaletahu se i po ostrvima i čak do Male Azije. Uz Slovene su se javljali i Obri; jedna vest kaže da su Sloveni čak pozivali hagana da im dođe u pomoć pod Solun. On je, veli legenda, pokupio »sva plemena varvarska« i došao sa njima tamo. Sloveni se pri ovim napadima pojavljuju sa ženama i prtljagom, spremni da odmah uzmu izvesna mesta, naselja i stanove. Stanovništvu se prikazuju kao gospodari s izvesnim pravima. Jedan sirski hroničar priča kako su Avari i Sloveni govorili urođenicima: »Sejte i žanjite, mi ćemo vam samo jedan deo poreza uzeti«.

Fokina vladavina izazva u celoj državi ogorčenje i pobune. Svet je dobro video kakve je posledice donela njegova uzurpacija i osećao ih neposredno. Sa mnogo simpatije bi stoga primljena akcija vojničke opozicije, koja dovede na presto novog cara Iraklija (610.—641.). Ovaj car, našavši se u veoma teškom položaju u uzmeteženoj i ugroženoj državi, reši se da najpre uredi stvari na Istoku. Poreklom sa Istoka, iz Kapadokije, sa mladošću provedenom u borbama protiv Persijanaca, zahvaljujući za svoj presto četama i prijateljima iz Afrike, a videći Persijaice kako se naglo šire i osvajaju najvažnija mesta i oblasti Male Azije, on je maloazisku situaciju shvatio kao najvažniju i evu snagu upotrebio da tamo vaspostavlja i uzdigne vizantisku vlast. Borba na Istoku nije bila laka. Persija se držala neobično uporno i raspolagala je velikim sredstvima. Car Iraklije morade da napregne sve snage i sam lično da se uputi na bojna polja, kako bi rešio borbu u korist Vizantije (konačna bitka kod Ninive, god. 627.). Razvijajući glavnu snagu Carevine tamo, Iraklije nije mogao da istovremeno obraća punu pažnju severnim granicama u Evropi. Carevina je na toj strani bila ako ne potpuno otvorena, a ono svakako nedovoljno zaštićena.

Poslednjih godina Fokine i prvih godina Iraklijeve vlade pao je čitav niz starih gradova, koje su Sloveni i Obri ne samo poharali nego i porušili. Posle god. 602. ne spominje se više Singidunum, stradao je Viminacium, propali su Domavium, Bistue. Za Salonu se uzima da je osvojena i razrušena izmeću god. 612.—614.; verovatno u to doba propali su i ostali dalmatinski gradovi Narona, Epidaur i Doklea. Bes razaranja bio je opak. Stanovništvo se spasavalo ispred svirepih varvara u tvrde, dobro branjene gradove, kao Solun, ili na ostrva, gde je pristup slovenskim i obarskim četama bio manje moguć. God. 611. spominju se i slovenske provale u Istru, koja je užasno opljačkana. U legendi sv. Dimitrija kaže se da su gotovo sve oblasti Carevine u Evropi, sem Trakije, pljačkane i pustošene. Ista sudbina snašla je uskoro i tu pokrajinu, god. 619. God. 623. dospeli su Sloveni da opljačkaju čak i Krit. Njihov i obarski zalet išao je dotle da su god. 626. pokušali napad na sam Carigrad. Hagan je krenuo na tu vojnu sva sebi podložna plemena, Bugare, Gepide i naročito Slovene, među kojima je bilo i slobodnih, koji su pošli u borbu kao saveznici. Naročito je bilo mnogo Slovena na lađama, koje su imale da izvrše napad sa mora. Stiže, kaže jedan savremenik, »besni vihor neprijatelja, bljujući, kao neizmerna pučina, varvarski mulj«. Opsada, koju je trebalo da završi glavni juriš, svrši sa potpunim neuspehom. Slovenska flota, prevarena grčkim signalima, nastrada strahovito, a besan hagan, videći da bez flote ne može izvesti napad ni sa kopna, izvrši pravi pokolj svih Slovena koji se behu spasli posle brodoloma. Sloveni, u masama, počeše da beže, a njihovu uzmaku sledovalo je opšte povlačenje vojske.

Tim porazom pod Carigradom završava se period slovensko-obarskih pustošenja po Vizantiji. Posle toga uzimaju maha slovenski ustanci protiv Obara i njihove uzajamne borbe. Sve dugo godina pribirano ogorčenje zbog nasilja i obarskih surovosti izbi u jakoj meri. Iskorišćavajući odlazak haganov i dobrog dela njegovih četa prema Carigradu i zaposlenost njihovu tamo, još i pre same opsade u severozapadnom delu obarske države diže se jedan deo Slovena protiv njih. Kao vođ ustanka istače se jedan franački trgovac Samo, dobro poznat među Slovenima. Ustanak, koji je počeo oko god. 624., razvio se naročito posle propale opsade Carigrada. Obarski pokušaji da ustanak uguše ostadoše bez uspeha. Samo, šta više, organizova jednu vrstu slovenske države, koja je obuhvatala područje od Češke do severne Slovenije. U toj državi on je vladao do 659., uspešno opirući se ne samo Obrima nego i franačkim vladarima. Posle veće borbe koju je god. 631. vodio sa kraljem Dagobertom, Samu se, kao pobediocu, pridružio i Drvan, knez Lužičkih Srba, »knez plemena Srba, koji behu roda slovenskoga« (dux gente Serbiorum, qui ех genere Sclavinorum erant), koji je dotle bio pod franačkom vlašću. (To je najstariji spomen srpskog imena uopšte.) Samo jedino nije uspeo da od Langobarda oslobodi jedan deo alpiskih Slovena. Sem Slovena, protiv Obara se pobuniše i Bugari u Panoniji. Naročito je bio ozbiljan pokret istočnih Bugara, zvanih Unogundura, koji su stanovali od Dnjestra do Azovskoga Mora i dalje na istoku. Njihov vođ Kuvrat ili Kurt, da bi se mogao održati protiv Obara, zatraži i dobi zaštitu Vizantije.

Caru Irakliju nije bilo suđeno da, posle pobede nad Persijaniima, obrati veću pažnju balkanskim pitanjima. U Maloj Aziji mesto Persije javio se jedan novi protivnik, svež, ponesen moćnim verskim oduševljenjem, sa velikim i smelim podvizima. To je pokret proroka Muhameda, tvorca islama, i odličnog pretstavnika poleta arapske rase. Od god. 630., posle njegova triumfalnog ulaska u Meku, Muhamed je postao verski i svetovni gospodar velikog dela Arabije. Njegovi naslednici, šireći islam, vrše u isto vreme i ujedinjavanje arapskih plemena, stvarajući snažnu i novom verom bliže vezanu državnu organizaciju. Stvaranje arapske države išlo je samo na štetu Vizantije, i do sukoba između njih moralo je doći u kratkom roku. Iraklije je osetio značaj Muhamedove pojave i počeo spremati se za obračun sa njegovim naslednicima; ali, umro je pre nego što je mogao da preduzme odlučnije mere. Zauzet tako cele svoje vladavine pitanjima Istoka, on je Balkanskom Poluostrvu, mada toliko važnom po Carevinu, dao u stvari drugostepeni značaj.

Protiv varvarskih gomila, koje su sve dublje ulazile u unutrašnjost zapadnog i istočnog Balkanskog Poluostrva, car nije preduzimao ništa veće; jedno stoga što nije za to imao dovoljno snage, a drugo, verovatno, i stoga što je, posle prvih pustošenja, došao period nešto mirnije ili postepenije kolonizacije. Kad nije više bilo potrebe da se zemlja otima, pošto je ranije stanovništvo podleglo ili se povuklo, i kad se javlja težnja da se izvesno mesto iskoristi i na njemu ostane, onda, prirodno, razarački instinkti slabe i javlja se prohtev ličnog poseda i izvesne stabilizacije. Kolonizacije je bilo i odranije, a sad je, nesprečavana, uzimala sve više maha. Sprečiti je nije ni bilo lako, naročito kad za to nije bilo dovoljno snage na raspoloženju. Mudrost se sastojala u tome: oduzeti joj agresivan karakter i, po mogućnosti, ako ne sasvim zaštititi svoje stanovništvo od neprilika, a ono bar dovesti do izvesnog kompromisa između svojih ljudi i napadača. Verovatno je da su iz Carigrada pravljene i izvesne namerne olakšice naseljavanju Slovena, naročito posle njihova sukoba s Obrima. U Carigradu su sa naklonošću praćene borbe između Slovena i Obara. Ovi drugi bili su bolje organizovani i za Carigrad oduvek opasniji, i stoga su Grci, isto kao Kuvratove Bugare, pomagali sigurno i Slovene u borbi sa njihovim ugnjetačima. To je, uostalom, bilo već u njihovoj državnoj tradiciji da pomažu u borbi jedne varvare protiv drugih. Verovatna su svakako ona predanja, očuvana kod Konstantina Porfirogenita, da je car Iraklije upotrebio Hrvate protiv Obara i dozvolio im da se nastane na području sa kojeg budu potisli ove druge. Tako je verovatno upotrebio i Srbe, ustupivši im područja napuštena ili oteta od Obara. Što su Srbi i Hrvati potpuno potisli Obre sa područja Vizantiske Carevine može se tumačiti jedino tako što je u tom bilo i saradnje vizantiske. Isto tako vredno je istaknuti činjenicu da se posle god. 626. ne spominje nijedan veći obarski pohod preko Save i Dunava; Sloveni, koji su se grupisali ispod tih reka i drugde u unutrašnjosti, čini se da su postali pouzdana brana protiv njih. U Panoniji su, međutim, posle Samove smrti, Obri ponovo ostali gospodari i pobednici.

Za vlade cara Iraklija, do sredine VII veka, sav zapadni deo Balkanskog Poluostrva, od Istre do Duklje, a u unutrašnjosti do zapadne Morave i ušća Vardara, bio je preplavljen slovenskim naseljima, gušćim i ređim. I istočni deo Poluostrva od Dunava do Balkana bio je, isto tako, pun Slovena. U vizantiskim rukama ostao je ipak važni vojnički put sa Dunava u Carigrad, dolinom Morave, sa svima važnijim mestima. U Carigradu kao da isprva nisu bili načisto sa tim šta je dobio Balkan ovom novom kolonizacijom. Mnogo su se varali svi oni, tad i docnije, koji su verovali da će jedna stara i kulturno daleko nadmoćnija rasa lako iziđe nakraj sa kolonijama varvara. Broj Slovena koji su dolazili bio je, mimo običaja tih vremena, veoma veliki; njihova masa onemogućavala je otuđivanje, i ne da nije mnogo gubila od svoga etničkog poseda,nego je vremenom vršila znatne asimilacije tuđih
elemenata, slabijih brojem, sa kojima je dolazila u tešnji dodir

II. Grupisanje Slovena na Balkanu.

Na osnovu današnjeg istoriskog gradiva nemoguće je pouzdano utvrditi kojim su redom dolazila na Balkan pojedina slovenska plemena. Za Srbe i Hrvate, kao što ne može da se sasvim sigurno utvrdi ko je od njih pre došao na Balkan, isto tako je nesigurno i pitanje o tačnom vremenu kada su došli. Slovenski upadi preko vizantiske granice trajali su preko sto godina, koliko se mogu pratiti na osnovu zabeleženih vesti, a slovenska grupisanja i pomeranja na području oko granica Istočnoga Carstva još i više. Mi ne znamo nikako da li je među tim prvim slovenskim plemenima bilo štogod Srba i Hrvata, pošto ih od savremenih izvora ne spominje ni jedan jedini. Priče o dolasku Srba i Hrvata na današnja njihova područja spominje tek Konstantin Porfirogenit, sredinom X veka, delimično na osnovu obaveštenja svojih područnih organa, a još više na osnovu predanja, delimično još veoma živih, samih Srba i Hrvata. Po tim predanjima, koja kao sva predanja imaju smesu autentičnog i legendarnog, Hrvati su došli u Dalmaciju iz svoje postojbine Bele Hrvatske. Jedno njihovo pleme, sa petoro braće i dve sestre, otcepilo se od svoje zajednice i sa svojim narodom, savladavši Obre, zavladalo Dalmacijom. Odatle se opet otcepio jedan deo i zavladao Ilirikom i Panonijom. I Srbi su iz svoje postojbine Bojke, gde su bili susedi Hrvata, došli na Balkan, prema predanjima zabeleženim kod istog cara-pisca, u isto vreme kad i Hrvati, odnosno za vlade cara Iraklija. Jedan od dva brata, njihova gospodara u staroj postojbini, odvoji se sa pola naroda i dođe u Vizantiju, gde kao prvo naselje dobi Srpčište u solunskom tematu. Nezadovoljni, Srbi su odatle krenuli natrag; ali, pošto pređoše Dunav, pokolebaše se i zatražiše od cara nova mesta za naselja. Car im ustupi od Obara opustošena područja Srbije i Bosne, neretljansku i zahumsku oblast i Trebinje sa Konavljem. Prema tim predanjima izlazilo bi da su Srbi došli nešto posle Hrvata. Hrvati su savladali Obre, a Srbi su zauzeli samo opustele obarske krajeve, pošto su ih valjda savladani Obri napustili ili se u njima pokorili novim gospodarima.

Obarskih tragova ostao je u našem narodu priličan broj. Po rečima cara Konstantina još je u X veku mogao među Hrvatima da se prepoznaje njihov tip. Po njima čitav niz naših mesta još i danas nosi svoje ime. U slovenačkim krajevima imamo nazive: Vovbre u Koruškoj, koje Nemci zovu Heunburg i Hunenburg, i Obri, Obrje i Obrov po raznim drugim mestima; u Dalmaciji se pominju četiri Obrovca i grad Obrov; u bosanskoj Krajini dva Obrovca i Obrov u Pounju; u srezovima visočkom, rogatičkom i konjičkom, na području drinske i zetske banovine, nalaze se sela Obre. U istoj seoskoj opšti-ni konjičkog sreza uz Obre se nalazi i Obrina. Na Obre potsećaju u bijeljinskom srezu Velika i Mala Obarska. Kod Zagreba je postojalo jedno imanje zvano Obrov ili Obrova. Za manastir Vujan u rudničkom kraju, u Srbiji, kazuje se da se ranije zvao Obrovin. U narodu severne Dalmacije i po Lici još i danas se očuvao pridev obarski: »vikati obarski«, »ščepati obarski« kaže se kad se hoće da istakne kako je nešto učinjeno »snažno, veoma jako«. Pada u oči da su ti nazivi održani, uglavnom, na području od Drine do Jadranskoga Mora, na teritoriju stare geografske Dalmacije; ali, južna linija tog rasprostiranja ne ide ispod konjičkog sreza, odnosno ispod gornjeg toka Neretve. Tih naziva istočno od Drine i Neretve ili nema ili su veoma retki. Važna je činjenica, istaknuta uostalom još i ranije, da se i naziv bana za vladara, koji je iznad župana, javlja u prvo vreme samo na tom području; a naziv bana, zna se, dolazi od obarsko-hunskog imena Bajan i reči bajan, koja je označavala najpre čoveka imućna, pa moćna.

Intenzivniji slovensko-obarski dodir i uzajamni uticaj vršen je, dakle, prvobitno u panonskoj kotlini, a posle i na celom području do morskih obala, od Istre do Neretve; uglavnom na severozapadnom delu Balkanskog Poluostrva. U istočnom delu toga intenzivnijeg dodira nije bilo. Stojan Novaković upozoravao je naročito na pojavu da ni Bugari, od VII veka unapred, pokorivši istočne Slovene, nisu mogli da dođu u tešnji dodir sa zapadnima, ni da se učvrste na zapadnom delu Balkana. On je toj pojavi pridavao veoma velik značaj. Nalazio je, u suštini, da je Balkansko Poluostrvo bilo, po nekoj dubljoj sili opravdanosti, podeljeno u dve velike sfere Istočnog i Zapadnog Rimskog Carstva i da je ta podela, i posle pada Zapadnog Carstva, još uvek imala neke imanentne snage i delovala i na Južne Slovene. U svojoj nedavnoj studiji o »Istoriskim osnovama južnoslovenskog jezičnog grananja« otišao je A. Marguljes čak i dalje, i nalazi da bi mogao tumačiti razlike između istočnih i zapadnih Južnih Slovena time što su se današnji Bugari naselili na grčkom jezičnom području, a Srbi i Hrvati na latinskom.

Što Obara nema u istočnom delu Balkanskog Poluostrva u većoj meri razumljivo je stoga što su se središte i snaga njihove države nalazili u Panoniji i manje u Dakiji. Slovena, međutim, bilo je po celom Poluostrvu, od Jadranskoga do Crnoga Mora; a nemamo apsolutno nikakva pouzdana kriterija na osnovu kojega bi za ono vreme mogli utvrditi koji su od njih sišli iz Panonije, a koji sa Dunava u pojedini kraj. Nije teško sa verovatnošću pretpostaviti da su panonski Sloveni najvećim delom išli prema zapadu, a dački prema istoku i jugu Balkana; ali, nemamo nikakve sigurnosti za poreklo Slovena u dolini Morave i u dolini Vardara. U napadima na Solun učestvovali su, na primer, »svi Sloveni«, i dački i panonski i ti središnji. Neka određenija granica između njih teško da je ikad postojala; oni su se, podeljeni po bratstvima i plemenima, mešali i dodirivali i tu kao i u područjima kroz koja su prošli. Što su posle nastala među tim plemenima nova grupisanja i približavanja, tome eu bili mnogi uzroci; ali, utlavnam, svi se oni mogu svesti na nove političke prilike, i ne treba ih tumačiti kao posledicu nekih starih administrativno-geografskih tradicija. Da su na razvoj slovenskih masa vršili raznovrstan uticaj konfiguracija zemljišta, kulturna sredina i etničke razlike u sastavu stanovništva onih krajeva u koje su te mase došle, razume se samo po sebi; to je, može se gotovo mirno reći, zajedno uzeto, jedna od osnovnih komponenata u obrazovanju slovenskih masa kao političkih činilaca i naroda uopšte. Mi samo ne vidimo nikakva dokaza koji bi govorio za to da je »fikcija rimske geografske organizacije«, kako kaže Novaković, štitila zapadne Slovene da postanu više otporni nego istočni; a još manje da bi se mogle osetiti etničke razlike između Slovena koji su se naselili na grčkom i onih koji su se naselili na latinskom jezičnom području. Razlike koje nastaju između jednoplemenih naselja na područjima raznih jezika i njihove civilizacije mogu biti samo kulturne i održavati se u manifestacijama civilizatorske aktivnosti dotičnih jezika, a nikako u njihovom etničkom karakteru.

Sloveni su došli na Balkan kao plemenske jedinice, koje je za izvesno vreme spajala nešto vlast obarska, a nešto potreba da sa što većim brojem izvedu napade i obezbede odbranu u borbi sa Vizantiskom Carevinom. Čim su se razišli s Obrima i uspeli da ih odbiju, i čim im protiv Vizantije nije trebala dalja borba u većim razmerama, njihova zajednica slabi i postepeno se rasipa. Svako pleme nastoji da živi svojim životom. Razuđeno područje zapadnog Balkana, sa dolinama koje obično zatvaraju planine, bilo je veoma pogodno da se u njima razvija plemenski život. Stara ilirska plemena, mnogobrojna i rasuta na tom području, daju lepo svedočanstvo o istoriskoj tradiciji takve pogodnosti. Takve doline, ponegde malo proširene, kao prirodne geografske jedinice, kod nas zvane župe, obuhvatale bi, uglavnom, ili jedno celo manje pleme ili jednu celu poveću bratstveničku organizaciju. Takvo plemensko grupisanje slovensko imalo je, na ovom istom području, neposredne primere kod starinaca. I organizacija arnautskih fisova odgovara našoj plemenskoj u dinarskim oblastima.

»Ne stvorivši sami ništa za političku organizaciju, Sloveni su prionuli uza vizantisku organizaciju oblasti, usvojivši i velike granice rimskoga sveta. Pošto Sloveni nisu znali ni za kakvo jedinstvo, samo se sobom stvaralo ovo usvajanje rimskih administrativnih i graničnih organizacija.« Tako je u svoje vreme tvrdio St. Novaković. Danas to tvrđenje ima da pretrpi znatne izmene. Kao došljaci na novom području, Sloveni su od starinaca primili i zadržali dobar deo starih mesnih naziva, pa, prirodno, i nazive većih oblasti, kao što su Dalmacija, Dioklitija, Istra, Maćedonija i sl. Razbijeni u manje plemenske jedinice, oni zadugo nisu imali pregleda jedne veće celine, ali su zato rano stvorili svoje nazive i svoju podelu i grupisanje malih župa. Teško bi se sad dalo utvrditi da li se granice slovenskih župa podudaraju sa nekim manjim administrativnim jedinicama stare rimske i vizantiske države; ali, stvaranje oblasti kao Zahumlje, Podgorje, Zagorje, Donji Kraji i sl. očevidno je našeg porekla. U Dukljanskoj hronici pominje se čak da je područje Hrvatske bilo podeljeno u dve velike celine: u Belu Hrvatsku (od Vinodola do Duvna) i Crvenu (od Duvna do Drača). Naziv Bele Hrvatske opominje jasno na Bele Hrvate, a nazivi Crvena i Bela Hrvatska imaju analogije u Beloj i Crvenoj Rusiji iz stare postojbine. Ta podela nije odgovarala staroj rimskoj ni po obimu ni po glavnim središtima. Područje Slavonije ili panonske Hrvatske prešlo je, isto tako, granice starih rimskih oblasti. Bosna se iz male župe razvila postepeno u nov geografski pojam. I područje Raške tek srpskom aktivnošću postaje nova političko-administrativna jedinica. Ukoliko su posle zadržavane stare tradicije, one su se prilagođavale novim odnosima; ali, promene su bile ipak tolike da se stara geografska podela jedva ponegde održavala samo sećanjem po imenu.

Nastavak u sledecem postu

Nastavak

Jedna velika tradicija stare podele rimske države sa kraja IV veka, koja je ostala i održala se kroz prva stoleća Srednjega veka, a čije se posledice osećaju, dobrim delom, sve do naših dana, jeste podela u dve velike kulturne interesne sfere. Kada su Sloveni došli na Balkansko Poluostrvo, ono je celo pripadalo Vizantiji. Zapadnog Rimskog Carstva nije uopšte više bilo. Ali, ostale su tradicije intenzivne romanizacije starih ilirskih i tračkih oblasti na Balkanu, koja je vršena sistematski i godinama iz Jadranskoga Primorja i duž Save i Dunava kao glavnih rečnih komunikacionih arterija, i koja je obuhvatila ceo zapadni deo Poluostrva. Granica između latinskog i grčkog područja išla je, uglavnom, od Dunava, čija je okolina bila prilično romanizovana, sve do njegova ušća, i onda otprilike od Vidina, timočkim tokom, između Niša i Sofije na Skoplje, a od Skoplja preko Kosova na liniju Prizren-Skadar-Lješ. Kao uvek na granicama, postojao je izvestan pojas mešanja. Slovenske mase, i one iz Panonije kao i one iz Dakije, došle su u prvi mah, na celoj dunavskoj liniji, u dodir sa romanskim i romanizovanim balkanskim elementom; po prelasku na Balkan samo je manji deo Slovena, i to onaj koji se spustio u Trakiju i Maćedoniju i još južnije, došao u oblast grčke kulture. Glavno ukrštanje tih dvaju kulturnih uticaja vršilo se, prema tome, na području gde se razvila srednjovekovna srpska država. U zapadnu, latinsku, kulturnu sferu ušli su sasvim Hrvati i današnji Slovenci; uticaj latinske kulture bio je u prvo vreme pretežan i kod Srba, dok se kod istočnih Slovena u severnoj Bugarskoj oseća dosta rano sve više približavanje Grcima i uticaju Carigrada.

Na Balkanu se onda vršio jedan od najprirodnijih procesa koji se javljaju u dodiru svežih »varvarskih« naroda sa pretstavnicima starijih kultura. Ma i ostali pobednici u fizičkoj borbi, varvari su podlegali kulturnoj snazi, veštini i tehničkoj spretnosti starinaca. Taj proces je bio spor; ponekad mu se, sa planom, davao i uporan otpor; ali, rezultat je manje više bivao uvek isti. Tradicije stare rimske države prihvatila je rimska crkva, i ona je, preko svojih organizacija, uspela ne samo da spase nego i da obnovi vrednost latinske civilizacije. Do god. 732. pod vlast rimske crkve spadalo je celo područje Balkana sem Trakije. Najveći deo Južnih Slovena došao je, dakle, i u tom pravcu najpre u dodir sa romanskom kulturom.

Ne bi se moglo sporiti da se među nama dosta rano razvila i izvesna biološko-rasna razlika usled etničkog mešanja Južnih Slovena sa drugim narodima koji su se zatekli na Balkanu ili koji su stigli na to područje u ranom Srednjem veku. Na zapadu je prevlađivalo srođavanje Slovena sa romansko-ilirskim elementima, a na istoku je, uz izvesna tračka nasleđa, došao jak uticaj bugarske krvi. Tragovi tih mešanja osećaju se, često dosta jasno, u izvesnim psihičkim osobinama, koje prirodu čine jačom od vaspitanja. Nije slučajno što su Hercegovina, Crna Gora i Albanija očuvale, po starom ilirskom tragu, još uvek žive plemenske tradicije i izvesne patrijarhalne organizacije (na pr. stočarske katune i kretanja); ili što kod Bugara nalazimo lako uočljivu oskudicu osećajnosti i u privatnom i u državnom životu. Uostalom, razlike se očigledno vide i u samom tipu. Kod Bugara se još nije izgubio tip turanskih kosih očiju i ispupčenih jagodica, dok kod brđanskih Dinaraca prevlađuje neslovenski okošt, iznad prosečnog izrastao soj ljudi, više tanane konstrukcije, često sa očima vanredne živahnosti. Balkanski Sloveni, kao gotovo svi narodi Evrope, imaju malo čistih etničkih oaza, a ukoliko ih je dosad sačuvano, najčešće su u području od središnje Bosne do Ibra, zapadne Morave i Tare.

Prodirući u nova područja na Balkanu Sloveni su naročito napadali na gradove; jedno stoga što su to bila administrativna i vojnička središta koja su im zadavala brige, i što su se tu nadali bogatome plenu. Težaci i stočari, Sloveni nisu imali smisla za gradski život. Stoga se i više mešaju sa stočarskim i zemljoradničkim elementom starosedelaca nego sa građanima. Velik deo značajnih starih gradova koji je propao tokom obarsko-slovenskih prodiranja nije uopšte više podizan, kao Virunum, Narona, Doklea, Bistue, Domavium, Cibale, Viminacium; a novi gradovi, podizani mesto propalih, imali su za obnavljače i za stanovnike i opet romanski elemenat; tako Split koji je nastao mesto Salone, Raguza-Dubrovnik mesto Epidaura, Kotor mesto Agruviuma, Bar mesto Duklje, mada Dubrovnik i Kotor nose slovenska, istina sekundarna, imena. Jedino je mesto starog, početkom VII veka propalog Singidunuma nastao već u IX veku slovenski Beograd i, posle, mesto Emone slovenska Ljubljana. Posle opasne bujice slovenske, koja je početkom VII veka ostavljala za sobom pustoš gradova, nastala je doskora, a sigurno već tokom VIII veka, izvesna obnova. Ti obnovljeni gradovi teško bi se održali da nije bilo stalnog priliva iz susednih slovenskih oblasti, čiji su ljudi dolazili tamo ponajčešće kao radnici i posluga u želji da tu izuče razne zanate. Stanovništvo gradova u Splitu, Dubrovniku ili Kotoru bilo je nesumnjivo sa većim ili manjim procentom već u XIII veku preko polovine slovenskog porekla i služilo se u privatnom životu srpskohrvatskim jezikom; ali, moć tradicija i ugled latinsko-romanske civilizacije bio je toliki da narodni elemenat nije mogao da dođe do pravog izražaja sve do kraja XIV i početka XV veka. Narodni elemenat slovenski odneo je najzad pobedu zahvaljujući svojoj brojnoj jačini i svojoj prirodnoj ekspanziji; ali, gradsku kulturu, kao i imena starih gradova, zadržao je od starinaca. Tako su, sa malim jezičnim izmenama, ostali sve do danas stari nazivi mesta, kao Celeja-Celje, Siscia-Sisak, Tarsatika-Trsat, Jadera-Zadar, Delminium-Dumno, Risinium-Risan i dr. Mora se istaknuti veoma važna pojava da je te gradske kulture ostalo tek malo u unutrašnjosti naših zemalja, udaljenih od Primorja i od glavnih saobraćajnih arterija, Save, Dunava i Neretve. Od starih gradova u unutrašnjosti severne Srbije održao se samo Niš, a u Bosni samo Dumno; ostalo su ili mala sela i trgovišta, ili proste ruševine.

»Pojedini delovi naše države (naglašavao je J. Cvijić) nisu prirodom dobro vezani, i ona nije geografska celina... Uostalom, među većim evropskim državama samo je Evropska Rusija potpuna geografska celina, i u manjoj meri Francuska.« Ova važna činjenica upadala je u oči, u izvesnoj meri, i starim narodima. Stoga dolaze pokušaji da se prirodne smetnje dobrim komunikacijama što bolje savladaju. Rimski putevi, koji imaju ishodišne tačke u Primorju, najbolji su dokaz za to. Put sa mora na Dunav, sa Dunava u Carigrad, i sa mora, suvim, na Solun i Carigrad, bili su preduslovi za održavanje rimske vlasti i pravilan kulturno-ekonomski promet. Ti putevi, sa privrednim središtima razvijenim na njima, pretstavljali su jednu od najlepših tradicija romanske civilizacije. Rimski putevi, koji su se nastavljali na one u Italiji, išli su: jedan od Istre Dalmacijom sve do Skadra, sa krakovima na Sisak, Savu i Drinu; drugi od Emone (Ljubljane) na Sirmij i dalje na more; treći, čuvena via Egnatia, od Drača preko Pelagonije na Solun. Poseban put vodio je od Dunava dolinom Morave i Marice, preko Niša i Sofije, za prestonicu.

Nastavak u sledecem postu

Nastavak

Glavno mesto na zapadnom delu Poluostrva bila je Salona, danas Solin kod Splita. Usred dalmatinskog primorja sa živopisnom i relativno bogatom zaleđinom, Salona je postala ne samo središte administrativnih vlasti za Dalmaciju nego i znatno trgovačko mesto. Za vreme cara Dioklecijana, koji je tu u blizini počeo da podiže svoj veličanstveni dvor, grad postaje jedan od glavnih u celoj državi. Porfirogenit kazuje da je bio velik kao gotovo pola Carigrada. Spomen na Dioklecijana, koji je tu i umro (god. 313.) i bio sahranjen u svom mauzoleju, pretvorenom docnije u stonu crkvu, prešao je od starosedelaca i Slovenima i očuvan je u narodu onog kraja sve do danas. Nekoliko naših priča i predanja govore o caru Dukljanu. Isto tako, gotovo na celom području Jugoslovena očuvala se i uspomena na cara Trajana, koji je na Balkanu, davno pre njihove pojave, razvijao veliku aktivnost. Od istočnih careva nije, mećutim, zapamćen nijedan sem Konstantina i Jelene, koje je popularisala crkva. Legenda o Justinijanovu slovenskom poreklu docnija je i to književna tvorevina.

Stari grčki i rimski gradovi, koji se održavaju za celo vreme naše istorije i koji zadržavaju svoj značaj, jesu po redu ovi: Albona— Labin, Tarsatika — Trsat, Senia — Senj, Enona—Nin, Jader — Jadera — Zadar, Skardona — Skradin, Tetragurium — Tragurium — Tro-gir, Delminium — Dumno, Rizon — Risinium — Risan, Batua—Budua—Budva, Ulcinium—Ulcinj, Eliosos—Lisos—Lješ, Skodra — Skadar, stara ilirska prestonica, Medeon — Medun. Oblast Istre, južnog Norikuma i gornje Panonije dodeljivana je pri administrativnoj podeli Rimskog Carstva većinom Italiji. Taj kraj je obično služio kao prelazno područje iz Italije prema severu i istoku, kao posle i varvarima u obratnom pravcu. Područje to bilo je zbog toga izukrštano mnogim putevima, čije je ishodište ponajviše bila Akvileja. Od mesta tog područja održala su se Longatikum — Logatec, Petovio — Ptuj, Celeja — Celje, Karnium — Kranj. U unutrašnjosti Hrvatske oblast Like nosi staro ime, dok se od starih imena gradova očuvao neznatan broj. Na Savi je starodrevna Siscia — Sisak, stecište glavnih kopnenih i vodenih puteva, veoma razvijen grad, sa svojom kovnicom novca; na Dravi je Mursa — Osek. Od starih imena gradova i po Hrvatskoj i po Slavoniji očuvalo ih se relativno malo, što je i razumljivo kad se uzme na um da su tim područjem prolazile od V veka sve glavne najezde Gota, Langobarda, Slovena, Obara i Mađara, Vredi zabeležiti da ipak svi rimski tragovi nisu propali. Od naziva stare Marsonije (Brod) još je ostao trag u bari Mrsunji. Od Kukiuma je Ilok. Po slavnom gradu Sirmiju, Sermiju (Mitrovici), dobio je ime ceo Srem. To je bio najznačajniji grad celog ovog kraja od III—VI veka, sa kolonistima sa raznih strana sveta, čak i iz Male Azije, i sa jednim pravim carskim dvorom. U Srbiji je od starih gradova ostao Viminacium, koji je po oznaci castellum dobio današnje ime Kostolac; od Pinkuma je ostao Pek, od Arsena — Ražanj. Naisus — Niš je rodno mesto cara Konstantina Velikoga. Skupi pored Skoplja dobija naročit značaj od vremena cara Justinijana I, koji se rodio tu, u blizini, u selu Taurisiju. On je grad Skupi razvio i podigao na stepen metropole davši joj naziv Justiniana prima. Stari su gradovi Ulpiana — Lipljan, Stobi kod Gradskog, koji se u poslednje vreme sistematski otkopava i proučava, i Ahris — Ohrid, uz koji se spominju struge kao odvodni jarci (στρουγαι).

Područje na kojem je postala današnja Jugoslavija bilo je, dakle, pretežno u tradiciji rimske državne kulture. Kada su Sloveni počeli da se smeštaju i učvršćavaju na svojim sadanjim sedištima, rimska država je bila propala i njena civilizacija ustupala je postepeno uticaju novog državnog središta sa Istoka i varvarizaciji novih došljaka. Ali, tradicije stare kulture i administracije, kojima je dugim i sistematskim radom dobrim delom uspelo da savladaju geografske prepone, bile su se toliko ukorenile da je njihovo održavanje trajalo dugo i posle pada rimske države. Na Balkanu je rimska civilizacija bila toliko intenzivna da je pripomogla obrazovanju čak i novih etničkih elemenata. Staro domaće stanovništvo romanizirano je u izvesnim oblastima, a naročito u Primorju i oko Dunava, u tolikoj meri da je ono postalo gotovo čisto romansko. Rumunski elemenat, koji je proizvod balkanskih starosedelaca i romanskog etničkog i kulturnog sloja na Balkanu, neposredan je primer te rimske aktivnosti. I kod konzervativnih i u svoje planine povučenih Arbanasa uticaj romanskog elementa pretstavlja važan sastavni deo njihove opšte, pa čak i etničke kulture.

Srbi, Hrvati i Slovenci našli su se, dakle, po svom dolasku na Balkan, na jednom području na kojem je kulturna tradicija bila prilično ista. Geografska nepovezanost pojedinih naših oblasti učinila je da intenzivnost romanske civilizacije nije obuhvatila podjednako celo jugoslovensko područje, ali ipak nije mogla dati drugi duh toj civilizaciji. Ta tradicija bi stoga pre mogla naša plemena još više da približi nego što bi pretstavljala jedan od uzroka našeg odvajanja, kako se to ponekad pogrešno mislilo. Proces našeg razdvajanja vršio se postepeno, pod više uticaja, u istoriskim vremenima koja možemo pratiti; on nije došao kao posledica stanja koje se zateklo, nego zbog novih prilika, težnji i uticaja, i zbog izvesnih naših osobina karaktera i navika koje smo doneli i u novu postojbinu.

Nastavgak u sledecem postu

Nastavak

Pri pregledu prvih slovenskih naselja na Balkanu upada u oči njihova prekomerna rasutost. Slovenska naselja spominju se od područja Dunava u Austriji i Tirola sve do Crnog Mora i na jugu čak do Peloponeza. Ta pojava kazuje dvoje: jedno, da je broj Slovena doista bio veliki, mnogo veći nego svih drugih naroda koji su došli na Balkansko Poluostrvo; i drugo, da ti Sloveni nisu dolazili ovamo pod jednim vođstvom, sa nekim planom, kao na primer Bugari ili Mađari u dunavsku kotlinu, nego u masama, kao talasi neke velike poplave, nošeni nekim strujama koje su ih zahvatale ili koje su, slučajno ali retko, sami stvarali.

Na području današnje Bugarske spominje se u VII veku osam slovenskih plemena, od kojih Severce, nastanjene prvobitno oko Varne, znamo po imenu. To pleme, poznato po takozvanoj Nestorovoj hronici, imalo je svoje srodnike u Rusiji, a spustilo se u Bugarsku očevidno ili morem ili preko današnje Rumunije. Jedan njihov deo dopro je čak do Epira. Jermenski geograf VII veka, Mojsej Horenski, kazuje da je u Dakiji živelo čak dvadeset i pet slovenskih plemena i da su, prešavši Dunav, zauzela ne samo Trakiju i Maćedoniju nego i Ahaju i Dalmaciju. Među Slovenima u Dakiji znamo za Abodrite-Bodriće, po kojima je verovatno dobila ime bodroška županija. Mnogo je starih slovenskih plemenskih naziva zabeleženo naročito na celom području Maćedonije. U blizini Soluna, a posle oko Pologa, behu se smestili Drugovići, čije saplemenike, Dregoviće, spominje Kijevska hronika između Dvine i Pripjata. Slovenskih Drugovića (Drogawitz) bilo je u X—XII veku i u Nemačkoj, u Altmarku. Vajuniti su stanovali, po svoj prilici, u Maćedoniji, ali su se posle pomerili prema jugu, u epirsku oblast. Brsjaci, Brziti, zauzeli su Pelagoniju, sa širokim područjem od Velesa do Ohrida. Na srednjoj i gornjoj Mesti nalažahu se Smoljani. Kijevska hronika spominje Kriviće, slovensko pleme koje je podiglo grad Smolensk, a zna se i za rusko pleme Smoljane. U Hercegovini, na zapadnoj strani Neretve, oko Mostara i u tom gradu, postoji i danas veoma jako bratstvo Smoljana, a u Pounju, u Bosni, selo Smoljana. Na jugu Grčke, u Lakedemoniji i na Helosu, spominju se Milinci i Jezerci. Nije sigurno da li su slovensko pleme i Sagudati, koji se pominju sa njima zajedno, pošto je veoma verovatno da su to možda Sakulati, Sakuli, očuvani sada sa tim imenom u Erdelju kao hunsko-mađarsko pleme. Etnički veoma izmešani, došli su oni u dodir sa Slovenima možda negde oko Karpata, pa se onda uputili sa njima na Dunav i posle na jug.

Na zapadu su slovenska plemena daleko dopirala. Tamo je njihova granica išla do linije Aniža—Anras—Karnski Alpi—Ponteba—Gradiška—Soča. U Tirolu, između Pregratena i Vindtala, ima mesto Das natische Loch, sa predanjem o nekim čudnim ljudima. I u Koruškoj postoje legende o entrische Lovte; to su po svoj prilici tamna sećanja na slovenske Ante. Kasnije, krajem VIII veka, šire se Sloveni dublje u Istru. Prema severu slovenska naselja samo mestimično dopirala su do Dunava; inače, kako je već tačno rečeno, »krajevi severno od Drave, sa obe strane Dunava, bili su pašnjaci avarskim hordama«. U južnoj Austriji kraj između Ensa i Pilaha zvao se u IX veku Sklavinija. Naziv sa štajerske granice Stodertal u vezi je, po svoj prilici, sa imenom severnih braniborskih Stodorana, a u imenu Forestum Susel ostao bi trag rusko-polapskih Suzelaca. Rašireno ali pasivno pleme Duljeba spomenuli smo već ranije. Dudleipa je bila čitava mala oblast među Slovencima, karantanska grofovija, uglavnom na području današnje južne Štajerske.

Dva najaktivnija plemena Južnih Slovena behu Srbi i Hrvati. Srbi se smestiše najvećim delom u središnju i istočnu Bosnu, u zapadnu Srbiju do Rudnika i u područje današnje zetske banovine; uglavnom, zauzeše središnji položaj među slovenskim plemenima na Balkanu, u području visokih planina i bogate gore. Hrvati se smestiše duž dinarskih Alpa, pretežno u Lici i hrvatskom i dalmatinskom Zagorju, na domak morske obale, pružajući se postepeno u Posavinu i zapadnu Bosnu. Na svojoj istočnoj i južnoj granici Hrvati su se stalno mešali sa Srbima i pretapali se jedni u druge, a na severu i severozapadu Hrvati su bili u intimnijoj vezi sa slovenskim plemenima, od kojih su ostali današnji Slovenci. Srbi su se dodirivali na istoku i jugu sa ostalim slovenskim plemenima, koja se behu nastanila u moravskoj i vardarskoj dolini i koja im behu ili potpuno srodna ili uopšte veoma bliska.

Srodnost između Srba i Hrvata bila je tolika da su ih već u XI—XII veku neki vizantiski pisci potpuno identifikovali. Jovan Skilica, a po njemu (malo izmenjeno) i Jovan Zonara, pisali su o »narodu Srba, koje nazivaju i Hrvatima«. Nije sasvim sigurno da li sličnu identifikaciju ima i Nićifor Vrienije, koji spominje »Hrvate i Dukljane« u borbi protiv Vizantije god. 1073., a ne spominje Srbe, mada je pouzdano da su Srbi učestvovali u toj borbi, dok za Hrvate nemamo za to neospornih vesti. Protiv te identifikacije Srba i Hrvata moglo bi se navesti pisanje cara Konstantina Porfirogenita, koji razdvaja ta dva plemena i povlači između njih tačno određene granice. Taj primer, međutim, nije od presudna značaja, jer se mora uzeti u obzir da je Porfirogenit pisao imajući na umu dve posebne države Srba i Hrvata, koje su postojale u njegovo doba, dok je Skilica, kao što se vidi iz navoda, davao opštu napomenu o narodu i baš polagao na to da označi mešanje Srba i Hrvata. Postoji mišljenje da je ovo mešanje bilo konkretno, na jednom određenom području, u Crvenoj Hrvatskoj. I u tom slučaju tako rana vest o srpsko-hrvatskom stapanju bila bi karakteristična za naše etničke odnose. Jer u vreme kad ih nije delila vera, a kad su ih spajali isto poreklo i jezik i zajednica interesa protiv tuđina, među Srbima i Hrvatima, gde bi živeli zajedno, i nije moglo biti drugih odnosa do potpunog stapanja i identifikovanja. To je bila, kako se voli da kaže, biološka faza njihove etničke zajednice, i stapanje je u njoj nalazilo svoj prirodni izraz.

Danas među našim naučenjacima ima izvestan broj ljudi koji misle da Srbi i Hrvati nisu pravi Sloveni, nego da je to bila jedna poveća ratnička družina ili aktivan deo jednog poslovenjenog naroda koji je pokorio pasivna slovenska plemena, pa od njih primio njihov jezik ili dijalekat i vremenom se sa njima stopio, a njima dao svoje ime. Istoriska analogija im je za to, sem primera sa Rusima, još i slučaj sa hunsko-turskim Bugarima, koji su god. 679. pod svojim vođom Asparuhom u relativno malom broju prešli Dunav i pokorili slovenska plemena u istočnom delu današnje Bugarske. Ime Hrvat, koje se u II i III veku javlja kao lično ime, čini se da nije slovenskog nego je iransko-sarmatskog porekla. Među imenima petoro hrvatske braće, koja se u narodnom predanju navode kao vođi Hrvata na Balkan, spominju se Klukas i Muhlo, koja, očevidno, nisu slovenskog nego tursko-iranskog tipa. I ime hrvatskog plemena Mogorovića nije naše nego istočnjačko. Da se hrvatskom imenu nađe slovenska etimologija ima nekoliko pokušaja; ali, nijedan ne može potpuno da zadovolji. U poslednje vreme profesor M. Budimir izvodi ime Hrvat od praslovenske osnove churvu. Po njemu »ime Hrvat obeležava ono pleme slovenskog naroda koje se naročito isticalo svetlim pigmentom. Churvatu spada grupi etnikona čije se onomasiologije osnivaju na boji kose i kože.« Ni za srpsko ime prava etimologija još nije nađena.

Nastavak slijedi

Nas licni nivo inteligencije nas vodi napred.

Ovo je prava istina.

Ne ono sto nacionalisti tvrde.

Cinjenica je da su ljudi osecali u svome srcu.


Valter

Dobar deo navoda je cinjenicno stanje.
To znamo svi.
Sta je medjutim sa radnickim samoupravljanjem?
To se ne spominje.
Ne spominje se dugogodisnje ulaganje u izgradnju zemlje.
Napredak.....


Valter

"Rezija" svega je od onih koji i danas tu "reziju" i dalje sprovode po celom svetu.
Vec pri citanju teksta postaje jesno (ako nije i ranije bilo) ko je "reziser" dogadjaja.
Samo nasi gradjani nikako da shvate to.

Nivo inteligencije je nazalost odgovoran za mnoge lose interpretacije,pa i za shvatanje dogadjaja u bivsoj SFRJ.

Na zalost se u medjuvremenu toliko dogodilo da nije ni lako poznati o kojoj Jugoslaviji se govori.
Jedni su za kraljevinu,drugi su za SR Jugoslaviju a jedina Jugoslavija koja je bila za radnicku klasu je nedvojbeno SFRJ.

Valter

Valter

http://www.kurir.rs/austrija/lider-austzrijskih-slobodaraca-strahe-nato-je-pre-17-godina-prekrsio-medunarodno-pravo-clanak-2189193


LIDER AUSTRIJSKIH SLOBODARACA Štrahe: NATO je pre 17 godina prekršio međunarodno pravo!


BEČ - Lider Slobodarske partije Austrije (FPÖ) Hajnc-Kristijan Štrahe ocenio je danas da je NATO prekršio međunarodno pravo sprovodeći pre 17 godina operaciju bombardovanja SR Jugoslavije pod licemernim imenom "„Milosrdni anđeo"“

Štrahe, čija FPÖ je u aktuelnim istraživanjima pretekla vladajuće partije u Austriji, ukazao je da je NATO napao građane Srbije i Crne Gore, ubivši brojne civile i to nazivao, nepoštujući ljudske živote, kolateralnom štetom.

Povodom vojne akcije koju je NATO započeo protov bivše Jugolasvije na današnji dan pre 17 godina, Štrahe kaže da je Alijansa bombama pokušala da nametne svoju volju i pokori srpski narod, sa ciljem da otme deo teritorije Srbije, Kosovo i Metohiju.

On je istakao da stanje na Kosovu i Metohiji pokazuje da je NATO bombardovanje bilo licemerno i samo na štetu jednog naroda, Srba, kojima se ne poštuju prava, dok se Albancima pomoglo u otimanju teritorije.

Štrahe je ponovio svoj stav da je jednostrano proglašena nezavisnost Kosova kršenje međunarodnog prava i zatražio pravo na samoopredeljenje za Srbe na Kosovu i Metohiji, kao i u Republici Srpskoj.


Samo "kratkovidi" ljudi nisu to videli.

Zato smatram da na ovo nije potreban komentar.

Puno toga do sada nam je jasno pokazalo koji je sustinski cilj svih "Proleca" po svetu koje organizuju "Milosrdni andjeli".

Najveca tuga je sto sve to podrzavaju "vernici" i naravno oni koji najvecu korist imaju.

To su proizvodjaci oruzija.

Velika tuge me obuzima,ne samo zbog odredjenih dogadjaja vec zbog jasnog dokaza da se nista na bolje
ne manja.

To znaci da je "ljudska kratkovidost" bezkonacna.

Da "ovcice" i ne spominjem.


Valter

http://www.mij.rs/poseta/StalnePostavke/409/otvaramo-depo.html

Otvaramo depo

Otvoreni, participativni višegodišnji strateški projekat Muzeja istorije Jugoslavije

“Otvaramo depo” predstavlja otvoreni, participativni višegodišnji strateški projekat Muzeja istorije Jugoslavije čiji je očekivani rezultat stalna postavka o Jugoslaviji.

I pored činjenice da je Muzej istorije Jugoslavije po oceni eminentnih domaćih stručnjaka jedan od najbolje strukturiranih, najdinamičnijih i najvidljivijih institucija u oblasti kulturnog nasleđa Srbije, ali i na prostoru bivše Jugoslavije, ovaj muzej se suočava sa brojnim izazovima. Jedan od ključnih izazova je kreiranje stalne postavke koja bi bila u saglasnosti sa muzejskim fondom koji je pretežno sastavljen od poklona koje je Josip Broz dobijao tokom svoje višedecenijske predsedničke karijere, naziva Muzeja koji u fokus stavlja istoriju Jugoslavije i očekivanjima različitih zajednica koje dele jugoslovensko iskustvo i žele da se u interpretaciji zajedničkog nasleđa čuje i njihov glas.
Rad na stalnoj postavci MIJ predstavlja otvoren eksperimentalni stvaralački proces transformacije Muzeja od memorijalnog mesta ka savremenoj, relevantnoj ustanovi koja se bavi istraživanjem, preispitivanjem i interpretacijom jugoslovenskog nasleđa. On podrazumeva transparentno i kolaborativno istraživanje sa različitim akterima (stvaraocima, istraživačima, zajednicama i svima onima koji su zainteresovani za jugoslovensko nasleđe). Krajnji rezultat ovog poduhvata je kreiranje relevantne, savremene, multimedijalne, kritičke muzejske postavke o Jugoslaviji. Stalna postavka biće realizovana po principima osnovne, modularne postavke bazirane na jedinstvenosti i bogatstvu muzejskog fonda sa naglaskom na multiperspektivnosti. Ovako osmišljen proces rezultiraće kvalitetnim, svežim i provokativnim promišljanjima novije prošlosti. Svaka od faza rada na projektu biće pažljivo dokumentovana i publikovana.

Polazište projekta je participativno tumačenje muzejskog fonda koje bi bilo započeto od strane kustosa MIJ, a nastavljeno sa interdisciplinarnom i internacionalnom grupom saradnika kroz zajednički eksperimentalni rad na koncipiranju buduće postavke.

Proces kreiranja stalne postavke biće realizovan u prostoru Starog muzeja, jednog od tri objekata muzejskog kompleksa, koji svojom arhitekturom i neupadljivom pozicijom u kompleksu MIJ više podseća na prostor za odlaganje nego za izlaganje predmeta. Kao takav, idealan je za artikulisanje dramatičnih konceptualnih i identitetskih kriza ove institucije u razumljiv muzejski narativ.

www.rtvponos.webs.com

www.mondo.rs/a887042

Ako nema prisutnosti inteligencije,je nemoguće ostvariti velike poduhvate.

Republike bivše SFRJ,su "konačno" postigle oslobođenje iz "Mraka".

Više nije Beograd centar.

Tok događaja pokazuje da je puno toga bilo bolje u SFRJ.

Za radničku klasu.

Jedino za nju.

Birokratija to neće priznati.

Sve ostalo je u raznim drugim temama na forumu opisano.

Veličina čoveka se ogleda i u tome koliko je u stanju da prizna neke događaje.

Koliko su naši ljudi u tome "veliki" vidimo svakog dana.


Valter